◄ پل سازی در ایران باستان

تین نیوز

سابقه صنعت پل سازی در ایران باستان با سابقه احداث ابتدایی ترین راه ها و معابر، همسنگ و برابر است . راه های دور و درازی که به فرمان پادشاهان هخامنشی و ساسانی احداث می شد. ناگزیر باید از روی عوارض طبیعی و رودخانه ها عبور می کرد . این امر به ویژه در نواحی شمالی و غربی کشور که رودخانه ها به واسطه وجود قلل مرتفع و برفگیر حیات پرشوری داشتند چشمگیرتر بود، ناچار می بایست رودها و نهرها را قطع کرده و از روی آن ها می گذشت بنابر این از همان اعصار قدیم مردم ، به فکر ایجاد پل های موقت و دائم افتاده بودند و برای این منظور از قراردادن قایق ها و کشتی ها در کنار یکدیگر و یا مشک های انباشته از علف برای احداث پل استفاده می کردند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

با وجود این که هخامنشیان و دیگر امپراتوری های ایران باستان با آن تمدن و معماری پیشرفته از ساختن پل عاجز نبوده اند . 

تا به امروز بقایایی از سازه یک پل که مربوط به دوران پیش از ساسانیان باشد ، پیدا شده است . غیر از سدی که کار پل را نیز انجام می داد و در محل درودزن بر روی رودخانه گر فارس پیدا شده و آن را منتسب به دوره هخامنشیان می دانند. البته بسیار بعید به نظر می رسد که هخامنشیان با آن تمدن و معماری پیشرفته از ساختن پل عاجز بوده باشند . منتهی چون پل ها بناهایی هستند که بیشتر از هر سازه دیگری در معرض ویرانی بوده و زودتر از سایر بناها از میان رفته اند و چون وجود آن ها از ضروریات زندگی بوده است . در اعصار بعد بر شالوده آن ها پل های جدیدی ساخته شده و احتمال فراوان می رود که پل های دوره ساسانی و عصر اسلامی ، روی پایه پل های دوره هخامنشیان بنا شده باشند .

 

تلاش برای دایر نگه داشتن راه ها

از دوره ساسانی نمونه هایی از پل در نواحی غربی و جنوبی کشور بر جای مانده که همگی حکایت از کوشش فراوان سردمداران سلسله ساسانی برای دایر نگاه داشتن راه ها دارد. علاوه بر این ، آثار و بقایای بعضی از پل های عهد ساسانی در سرزمین هایی که سابق بر این بخشی از قلمرو کشور بوده و امروزه خارج از محدوده ایران هستند، وجود دارد .

در غرب و جنوب غربی کشور که تعداد رودهای پر آب بیش از نواحی دیگر است پل های باستانی بیشتر به چشم می خورند، مخصوصاً در سرزمین خوزستان که بزرگترین رودهای ایران در آنجا جاری است . پل های تصمیم باستانی که یادگار دوران حکومت شاهان ساسانی هستند وظیفه دو گانه پل و سد را همزمان بر عهده داشته اند . بعضی از مورخین چنین یاد کرده اند که "چون شاپور اول دومین شهریار ساسانی بر رومیان چیره شده و والرین امپراطور روم به اسارت او درآمد، بسیاری از مهندسان و معماران رومی را به جبران خسارت های وارد آمده به ایران در دوران جنگ، به کار ساختن پل ها و سدهای آن سامان گماشت" که از آن جمله می توان به سد و پل شوشتر اشاره کرد . اگر چه ممکن است رومیان در ساختن این پل ها سهمی داشته باشند اما بی گمان سبک معماری آن ها ، ادامه و تکمیل سبک معماری دوره هخامنشی بوده است . چون در این دوره نیز مانند ساختمان های سنگی عهد هخامنشیان ، قطعه سنگ های بزرگ با پست های آهنین و نیز به کار بردن سرب و مس به یکدیگر پیوند یافته اند.

یادگاری موسس سلسله ساسانیان

بر روی شاخه های رود صیمره و کرخه در نواحی غربی ایران مانند کشکان رود و آب زال در حوالی خرم آباد ، چند پل قدیمی دیده می شود که بقایای آن ها حکایت از ساخت پل ها در دوران حکومت ساسانیان دارد؛ مانند پل دختر بر روی رود کشکان ، پل خرابه گاومیشان در 20 کیلومتری جاده شوسه خرم آباد و دزفول بر روی صمیره ، پل شکسته در 3 کیلومتری خرم آباد ، پل تنگ ، پل زال و غیره .

قدیمی ترین پل مربوط به دوره ساسانیان را باید پل ویرانی دانست که بر روی رودخانه فیروزآباد فارس در تنگه تنگاب وجود داشته و امروز جز پایه های شکسته ، چیزی از آن باقی نمانده است این پل باید یادگاری از دوران موسس سلسله ساسانیان یعنی اردشیر بابکان باشد.

پل های دیگر منتسب به این دوره عبارتند از : ویرانه های پل برین بر روی رودخانه تنگ برین در میان راهکویون به باشت در کوهستان شمال غربی فارس و بقایای پل مورد در ساحل غربی رودخانه لاله ممسنی در شمال ارکان فارس و خوزستان این جاده همان شاهراه قدیمی است که اسکندر مقدونی برای رسیدن به تخت جمشید از آن گذشته است .

شاید تنها پلی که بقایای آن از زمان ساسانیان بر جای مانده پل کوار بر روی رودخانه قراآقاج باشد که دهانه میانی پل فرو ریخته اما دو دهانه دیگر کاملاً استوار مانده است .

 

حفاظت و پاسداری از پل ها

پل شهرستان بر روی زاینده رود نیز به دوران ساسانیان باز می گردد . پل هایی که در نقاط حساس و سوق الجیشی قرار داشته اند به ویژه آن هایی که بر مدخل تنگی واقع شده اند در واقع مجاور یا بر فراز تپه کوهی بوده اند تا بتون از آن ها حفاظت و پایداری کرد .امروزه ویرانه های این نوع اماکن دیده بانی در مجاورت پل های باستانی دیده می شوند از جمله قلعه دختر در تنگه تنگاب فیروزآباد که بر پل دختر مسلط بوده و از راهی که از استخر و شهرهای شمالی فارس به شهر گور ( فیروزآباد ) امتداد داشته حراست می کرده است . در دامنه همین تنگه است که فارغ از پل و قلعه دختر ، آثاری از حجاری های دوران ساسانی به چشم می خورد.

 

ساخت پل های جدید روی پایه پل های قدیمی

چون پل ها بیشتر از سایر ابنیه ساخت دست بشر در معرض خطراتی از قبیل سیل و یا فرسودگی بر اثر آمد و رفت بسیار و بادهای سنگین و نیز خسارات وارد آمده از سوی دشمن قرار داشتند. زودتر از میان رفته اند . با این حال چون پایه غالب آن ها روی صخره های طبیعی قرار داده شده بود . در دوره های بعد باز هم روی همین پایه ها پل های جدید ساخته شدند. اکثر پل های قدیمی که مربوط به بعد از دوران اسلام و مخصوصاً دوران پادشاهی سلاطین صفوی هستند. شامل این موضوع می شوند . قدیمی ترین پل های این دوره ، پل کشکان رود است که دارای پایه های شبیه پل های دوران ساسانی است .

سبک سازه پل ساخته شده روی رودخانه خیرات بهبهان نیز حکایت از احداث آن بر پایه پل های عصر ساسانی دارد کهبعدها تجدید بنا شد این پل بر سر راه قدیم استخر و خوزستان قرار داشته است.

 

داستان دختر فرودسی

پل قدیمی معرف به پل «خدا آفرین» روی رودخانه ارس که آذربایجان را از طریق اهر به خاک شوروی متصل می ساخته منسوب به دور سلطنت سلطان محمد خدابنده است . همچنین روی رودخانه کشف رود بر سر راهی که طوس را به شهرهای هرات و بلخ متصل می کرده است پلی قدیمی وجود داشته که گفته می شود به دستور دختر فرودسی و از هدایایی که سلطان محمود بعد از پشیمانی از رفتار ناهنجار خود با فردوسی و به پاداش سرودن شاهنامه برای شاعر طوس فرستاده بود ساخته شده است.

اما از دوران صفویه پل های دایر فراوانی بر جای مانده است که اهم آن ها 2 پل زیبا و با شکوه الله وردیخانه یا سی و سه پل و پل خواجو بر روی زاینده رود اصفهان است . پل الله وردیخان از ساخته های الله وردیخانه ، سردار مشهور شاه عباس است پل خواجو نیز در زمان شاه عباس ثانی بنا شد.

سایر یادگارهای دوران صفوی

پل های به جا مانده از دوران صفوی تنها محدود به شهر تاریخی اصفهان نیست . رودخانه کر در جلگه مرودشت پل کوچک اما بسیار مستحکمی دارد که به پل «خان» معروف است .احداث این پل یکی از اقداماتی است که اماقلی خان فرزند الله وردیخانه سردار شاه عباس در زمان حکمرانی پدرش بر استان فارس انجام داده است .

پل های دیگری که در زمان حکومت سلسله صفویه احداث شده اند ، شامل پل سور روی رودخانه مهاباد، پل ساروق روی شاخه ای از زرینه رود و در حوالی شهرستان تکاب ، پل میانه روی قزل اوزن ، پل چیگان در 25 کیلومتری شمال شرق شهرستان مراغه ، پل سرخ در حوالی شهرستان (اردبیل ، پل پنج چشمه یعقوبیه روی رودخانه بالغ رود اردبیل و پل کهنه کرمانشاه روی رودخانه قره سو می شوند .البته برخی از این پل ها روی بقایای یک پل قدیمی تر احداث شده اند ، به عنوان مثلا پایه های پل سو روی رودخانه مهاباد متعلق به دوران تیموری است .

 

از «گردنه» تا «تنگ»

اگر چه احداث پل در مواردی همچون عبور از روی رودخانه ها و مسیل ها راهگشا بوده است . اما در زمانی برخورد با انواع عوارض طبیعی ، نمی توان از این شیوه سود جست . از این رو ایرانیان باستان شیوه های متفاوتی برای عبور از کوه های بلندو صعب العبور داشته اند. نگاهی به معابر باستانی ایران نشان می دهد که وقتی یک معبر کوهستانی به چنین سدی برخورد کرده است . در نواحی کم ارتفاع تر به صورت مارپیچ از کوه بالا رفته تا به بلندترین نقطه آن برسد . سپس دوباره به همان شکل از کوه پایین آمده تا در دشت های هموارد پشت کوه ادامه مسیر می دهد. این معابر پیچ در پیچ که عبور از آن ها اغلب خطرناک و طاقت فرساست به عنوان «گردنه» ؛ «کتل» یا «کدوک» نامیده می شود.

گاهی اوقات به جای زحمت انسان برای احداث یک راه مارپیچ این طبیعت است که وسیله عبور از کوهستان ها را فراهم می کند . در میان راه های کوهستانی ایران ، معابر زیادی وجود دارندکه نتیجه شکافته شدن کوه توسط رودخانه ها یا نزدیک شدن رشته کوه ها به یکدیگر به اندازه یک راه باریک است . این معابر کم عرض «تنگ»، «دروازه» یا «دربند» خوانده می شوند.

 

آخرین اخبار حمل و نقل را در پربیننده ترین شبکه خبری این حوزه بخوانید

منبع: تین نیوز

کلیدواژه: پل سازی پل های زیبا نوروز 1401 بر روی رودخانه رودخانه ها بر روی رود پایه ها راه ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.tinn.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «تین نیوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۶۴۵۶۵۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

فقر پژوهش در حوزه خشونت سیاسی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، خشونت سیاسی پدیده عام اجتماعی است که هم می‌توان سیر تاریخی آن را جستجو کرد و هم تنوع آن را در اجتماعات و جوامع گوناگون یافت.

حسین نوری‌نیا (عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی) در مقاله‌ای با عنوان «فقر پژوهش در حوزه خشونت سیاسی در ایران» به این موضوع اشاره می‌کند که ایران در این زمینه مستثنا نیست و خشونت سیاسی را می‌توان با شکل‌گیری دولت در ایران پی گرفت و روند تغییرات تحولات آن را شناسایی کرد و انواع آن را معرفی نمود و چرایی و چگونگی آن را کاوید. 

* تعریف خشونت

به زعم این پژوهشگر خشونت، هر نوع رفتار برنامه‌ریزی شده اعم از فیزیکی و غیرفیزیکی با بهره‌گیری از وسایل (به معنای وسایل مادی و غیرمادی) است که معمولا در جهت حذف دیگری و رقیب مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این استاد جامعه شناسی توضیح می‌دهد که این حذف می‌تواند از حذف نسبی و اثرگذاری بر فرد و یا جامعه  تا حذف فیزیکی به طور کامل و نیز حذف مناسبات پیشین و در انداختن مناسبات نوین را شامل شود.

* نخستین پژوهش در حوزه خشونت سیاسی

نوری‌نیا در این پژوهش می‌نویسد:نخستین تلاش پژوهشی برای فهم خشونت سیاسی در ایران کار فرهاد کاظمی است که به زبان انگلیسی در نشریه «مطالعات ایرانی» دانشگاه کمبریج در سال ۱۹۷ به چاپ رسید. او در آن مقاله با عنوان «نشانگر‌های اقتصادی و خشونت سیاسی در ایران طی سال‌های ۱۹۴۶-۱۹۶۸» رابطه شاخص اقتصادی‌تراز پرداخت‌ها و ترکیب آن با شاخص هزینه زندگی را با خشونت سیاسی اندازه‌گیری کرد.

این پژوهشگر می‌نویسد: کاظمی برای این منظور موارد خشونت سیاسی طی سال‌های مورد بررسی را از روزنامه اطلاعات گردآوری کرده بود و با بررسی آماری همبستگی بین این دو داده به این نتیجه رسید که ۲ درصد از تغییرات خشونت سیاسی با تراز پرداخت‌ها و شاخص هزینة زندگی توضیح داده می‌شود.

* رابطه خشونت با توسعه

این پژوهش بیان می‌کند که از بین تمام پایان‌نامه‌های حوزه خشونت سیاسی، تنها ۶ پایان‌نامه در رشته علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی تدوین شده است که فقط ۲ پایان‌نامه مربوط به مقطع دکتری است که یکی از آنها به پتانسیل اعتراض سیاسی را بررسی کرده و دیگری هم پیامد‌های خشونت سیاسی را مورد توجه قرار داده است. 

باید خشونت کنترل شود تا توسعه شکل گیرد

نوری‌نیا در ادامه این پژوهش توضیح می‌دهد که این در صورتی است که از یک سو، خشونت سیاسی یکی از مهم‌ترین مسائل اجتماعی ایران بویژه در دوران معاصر است و از سوی دیگر، خشونت سیاسی یکی از موانع اساسی توسعه پایدار محسوب می‌شود و به قول نورث باید خشونت کنترل شود تا توسعه شکل گیرد. بنابر این، مطالعه خشونت سیاسی باید در دستور کار جامعه‌شناسی قرار گیرد.

* ویژگی‌های خشونت سیاسی در ایران پیش از مشروطه

این پژوهش به این مهم اشاره می‌کند که استخراج ویژگی‌های خشونت سیاسی در ایران پیش از مشروطه با در نظر گرفتن این فرض که تمام دوران پیش از مشروطه با همه افت و خیز‌های اجتماعی و سیاسی‌اش، به جهت جای گرفتن در دوران بلند «قدیم» از یک الگوی مشابه در هر دو سوی نظام سیاسی و افراد و گروه‌های معارض و مخالفان پیروی می‌کرد.

این استاد جامعه‌شناسی در ادامه می‌نویسد؛ در این میان اشاره به «نامه تنسر» به جای مانده از دوران ساسانیان و «سیاست‌نامه» خواجه نظام‌الملک در قرن پنجم هجری، پیوند عمیق این دو دوره ـ با فاصله بیش از ۶۰۰ سال ـ را در موضوع مورد بررسی به خوبی نشان می‌دهد که تا پیروزی مشروطه و در انداختن حکومت قانون تداوم داشت.

* ویژگی‌های خشونت سیاسی در ایران پس از مشروطه

نوری‌نیا توضیح می‌دهد که استخراج ویژگی‌های خشونت سیاسی در ایران پس از مشروطه با در نظر گرفتن دوره‌های استقرار اولیه مشروطه، حکومت پهلوی اول، دوران نخست حکومت پهلوی دوم و دوران پس از کودتای ۲۸ مرداد تا انقلاب اسلامی، و شکل‌گیری گام به گام خشونت ایدئولوژیک.

تمایزات خشونت سیاسی در دو دوران پیش و پس از مشروطه در ایران، با تمایزات اجتماعی ناشی از مواجهه ایران با تمدن غرب و ورود ایران به دنیای «جدید» همزمان و هماهنگ است

در این مقاله آمده است که در کنار خشونت نظام سیاسی که در طول این دوران، فراتر از قانون مشروطه رقم خورد و در سه دوره کوتاه محمدعلی شاهی، نیمه دوم رضا شاهی و نیمه دوم محمدرضا شاهی که شکل و محتوایی استبدادی به خود گرفت، دو جریان عمده خشونت‌گرا را در بین گروه‌های سیاسی می‌توان شناسایی کرد که یکی اسلام‌گرا و دیگری مارکسیسم‌گرا بود و هر دو ریشه در مبارزات مشروطه داشتند.

این پژوهشگر می‌نویسد: این دو جریان در طول دوران پس از مشروطه به شیوه‌های مختلف در نظر و عمل، در قالب گروه‌های گوناگون، خشونت سیاسی را ترویج کردند.

این نویسنده در ادامه به این مهم اشاره می‌کند که روند خشونت‌ورزی خون‌بار این گروه‌ها از ترور و بمب‌گذاری و رویایی مسلحانه در دوران مشروطه، به مبارزه مسلحانه تمام عیار انجامید و اوج خود را در حمله چریک‌های فدایی خلق به پاسگاه سیاهکل به نمایش گذاشت و یک دهه این نزاع خونین را مبتنی بر تحلیل ایدئولوژیک از تحولات تاریخی ایران و نیز فهم ایدئولوژیک از موقعیت کنونی و ارتقای مبارزه مسلحانه به عنوان استراتژی و چشم بستن به روی تمام تحولات اقتصادی و اجتماعی در جامعه ایران تداوم بخشید.

* تمایزات خشونت سیاسی در دو دوران پیش و پس از مشروطه در ایران

در این پژوهش آمده است که تمایزات خشونت سیاسی در دو دوران پیش و پس از مشروطه در ایران، با تمایزات اجتماعی ناشی از مواجهه ایران با تمدن غرب و ورود ایران به دنیای «جدید» همزمان و هماهنگ است.

نوری‌نیا می‌نویسد: روند تحولات اجتماعی در ایران که هر چند پیش از مشروطه آغاز شده بود، ولی با مشروطه دارای گرانیگاه قابل اتکا شد، مناسبات اجتماعی ایران را رفته رفته تغییر داد و از دنیای «قدیم» فاصله گرفت.

به زعم این پژوهشگر جای‌گیر شدن ایده تفکیک قوا، ورود قانون به عنوان قاعده رسمی انتظام بخش روابط اجتماعی، سر برآوردن سازمان‌های نوین بروکراتیک، شکل‌گیری هویت‌های اکتسابی و فرا رفتن نقش‌های محقق، تضعیف شیوه زندگی کوچندگی که تا پیش از آن تا نزدیک ۴۰ درصد جمعیت ایران را به خود اختصاص داده بود، ورود مناسبات سرمایه‌داری و کالایی شدن کشاورزی، شکل‌گیری نهاد‌های جدید، کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری و افزایش جمعیت، افزایش میزان و سطح سواد، ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی و گسترش آن تا روستا‌های دور افتاده، گسترش خدمات ضروری زندگی نوین، چهره ایران را چنان تغییر داد که خود را در خشونت سیاسی نیز بازتولید کرد. 

بدین‌ترتیب نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که عمده‌ترین تغییر در خشونت سیاسی را از یک سو می‌توان در گروه‌های هدف جست که این افراد و گروه‌ها پیش از مشروطه شامل مخالفان پادشاه و جانشینان احتمالی و سرکشان منطقه‌ای می‌شد که اساس روابط میان آنان بر اساس روابط خویشاوندی و ایلی و طایفه‌ای مبتنی بر نقش‌های محول و هویت‌های انتسابی بوده است.

و در نهایت پس از مشروطه شامل افراد و گروه‌های سیاسی بر اساس روابط رسمی مبتنی بر نقش‌های محقق و هویت‌های اکتسابی بود؛ و از سوی دیگر، پیش از مشروطه، خشونت سیاسی همراه با تداوم و تثبیت مناسبات اجتماعی و سیاسی موجود و پس از مشروطه با هدف تغییر مناسبات موجود و در انداختن مناسبات مبتنی بر ایدئولوژی‌های سیاسی بود.

گفتنی است این مقاله در ششمین همایش پژوهش اجتماعی در جامعه ایران که توسط انجمن جامعه‌شناسی ایران اسفند ۱۴۰۲ برگزار شد، ارائه شده است.

انتهای پیام/